ملت شدن پروسه ایست که احتیاج به زمان دارد و جامعه باید شرایط لازم را به وجود بیاورد . ملت از مقوله شدن است ؛از مقوله بودن نیست .پروسه ملت سازی توسط عنصر بیگانه امکان ندارد و ایجاد یک حکومت مقتدر مرکزی به معنی ملت سازی نمیباشد . در پروسه ملت شدن ؛مردم سراسر کشور باید در اداره دولت سهیم شوند .در اختناق و دیکتاتوری و تبعیض نمیتوان ملت سازی کرد . تئوریسین های فارس مرکز گرا در یکصد سال پیش یکسان سازی هویتی را پیش کشیدند و از آن به عنوان فریبنده ملت سازی یاد کردند . آنها در مجلات و نشریات خود به نامهای ؛مجله فرهنگستان و ایرانشهر ؛به صراحت گفته اند که باید فرهنگها ؛زبانها و لباسهای محلی را از بین ببریم . ماهنامه آینده هم از سراسری کردن زبان فارسی در صد سال پیش مقالاتی نوشته است .در حقیقت ؛رویش جنبش های ملی و مردمی ؛مقاومتی بود در مقابل پروژه یکسان سازی زبانی و هویتی که از طرف حکومت استبداد مرکزی و با حمایت استعمارخارجی وقت ؛صورت میگرفت . پروسه ملت سازی در ایران تکامل نیافته است ؛ اما به صورت مختلف تغییر پیدا کرده است . در ایران باستان ؛ به صورت (همه بندگانیم خسرو پرست ) بوده است . بعد ها هم (رعایا ) شدیم و حکومت هم (مالک الرعایا ) . سپس در اوائل قرن گذشته ؛ تا قبل از انقلاب هم ؛ ملت جعلی تقسیم شده بود به (دهاتی و شهری و شهرستانی ) . در دوران سلطنت هم با گسترش ارتش و سازمان اداری کشور ؛طرفداران دولت و مزد بگیران و کارمندان و نهادهای انتظامی و دولتی ؛ فارس محور ؛ به نام (ملت ) از آنها یاد میشد . بعد از انقلاب هم ؛ مردم به (مرجع تقلید ) و (مقلد ) تقسیم شدند و (امام ) و (امت ) ؛ مفهوم ملت را پیدا کرد و پروسه شکست خورده ملت سازی سلطنتی ؛ تبدیل به پروسه امت سازی اسلامی شد و اداره امور به دست امام زمان و معاونت او سپرده شد . جوامع غیر فارس هم به دور از این تقسیم بندیها در پیرامون کشور ؛در حال مقاومت فرهنگی و واکنش سیاسی -نظامی با این ملت سازی جعلی به سر میبردند . هر گاه (ملت ) به مفهوم مدرن ؛ در کشور وجود خارجی پیدا نکند ؛به کار بردن واژه (ملی ) هم بی معنا خواهد بود . همانطور که استفاده از واژه (دولت ) هم بی معنا خواهد بود ؛ زیرا دولت ؛ در مفهوم مدرن آن برگرفته از اراده جمعی ملت باید باشد . باید اول ملت ساخته شود ؛ بعد ملتها دولت های خودرا بسازند . نمیتوان اول دولت را ساخت و بعد ملت را . گروه خودکامه ای که در تهران در راس امور قرار کرفته اند ؛ (دولت ) نیستند و بکار بردن این واژه ؛ یک غلط مصطلح و یک مغالطه سیاسی میباشد . در کشورهای مدرن و پیشرفته غربی ؛اول ملتها بوجود آمدند ؛ آنگاه دولتها را بصورت فدرال و دموکراتیک ؛بنیان نهادند ؛ اما در خاورمیانه ؛قدرتهای فاتح جنگ جهانی اول ؛با فروپاشی امپراطوری عثمانی ؛کشورهایی بوجو.د آوردند که هنوز به دنبال ملت میباشند . امید است در مسیر دموکراتیزه کردن خاورمیانه ؛و با توجه به بافت اجتماعی و کثیر المله بودن کشورها در این منطقه ؛پروسه (ملت شدن واقعی )؛ مطابق با واقعیات زنده اجتماعی و بهره مندی از قوانین بین المللی و حقوق بشری ؛صورت بگیرد .
فرامرز بختیار