لرستانات
قبل از هر سخنی باید به این نکته توجه شود که استبداد سلطنتی با در دست داشتن وزارت سانسور ؛ هیچگاه اجازه نداد مردم عادی از واقعیات سیاسی –اجتماعی وهر انچه در کشور میگذشت آگاه شوند . و با در دست داشتن تمام رسانه های تبلیغاتی دولتی و رادیو و تلویزیون دولتی ؛ قادر بود هر امر سیاسی را وارونه جلوه دهد و واژگون نمایی کند . مردم همیشه محروم ایران امروز بعد از گذشت سالیان دراز دارند کم کم به حقایق تاریخی پی میبرند و با دسترسی به اسناد و نوشته های مطبوعات جهان ؛از بعضی از واقعیات آگاه میشوند و احساس شگفتی میکنند . نکته دیگر آنکه نیروهای استعماری برای اینکه هدفی را در کشورهای تحت استیلا به اجرا درآورند ؛ شروع میکنند آن کار را یک امر ملی و خواسته داخلی وانمود میسازند تا زمینه تبلیغاتی و فکری برای ان در جامعه ایجاد شود و بدین منظور از گماشته داخلی خود به عنوان مبتکر و مجری طرح ؛ به بزرگ نمایی های کاذب میپردازند . آنها به خوبی از حقارت و پستی و مال اندوزی سیاستمداران داخلی که مجریان طرح های استعماری میباشند آگاهی دارند و در این مورد تجارب ۵۰۰ ساله کولونیالیسم را پشتوانه خود دارند . ناسیونالیسم یکی از آن ابزارهایی است که استعمار توسط ان میتواند با استفاده از احساس و عاطفه و تعصب عوام ؛ با بوق و کرنا ؛ استفاده کند و به اهداف خود و منافع اقتصادی و ژئوپلتیک خود برسد .
ایجاد راه اهن جنوب به شمال ؛ در ایران یکی از این نمونه هایی است که مورد سخن ما میباشد . هدف اصلی انگلیسی ها در ایجاد راه آهن سرتاسری ؛ از دیر باز دفاع استراتژیکی هندوستان در قبال تعرض احتمالی روس ها بود که از سال ۱۸۷۲در امتیاز معروف بارون رویتر ؛ که بعد ها ناچار لغو شد ؛ساخت انرا گنجانده بودند . رویتر اجازه انحصاری ساخت راه اهن از خلیج فارس به بحر خزر را دارا بود .فکر و طرح انرا انگلیسی ها به رضاشاه دادند و تمام تسهیلات مالی و بین المللی را هم در اختیار نامبرده گذاردند ؛ از قبیل تبدیل لیره حاصل از قرارداد نفت به ارز های مختلف و تشویق دول دیگر اروپایی به همکاری فنی.صنعتی و بازرگانی برای اجرای طرح .ساخت یک راه اهن در کشوری باید دارای منافع استرتژیک و نظامی برای دفاع از ملت در برابر ارتشهای بیگانه و منافع اقتصادی به منظور ترانزیت کالا و معاملات بازرگانی و ارتباطات داخلی و خارجی باشد و حمل مسافر و کالا . در بررسی اجمالی راه اهن ایران میبینیم که هیچکدام از این خاصیت ها وجود ندارد . معمولا راه اهن؛ شهرهای مهم کشور را که اهمیت اقتصادی دارند به دونقطه انتهایی “آزاد “متصل میکند تا ارتباط بین المللی با نقاط مهم اقتصادی کشور تامین شود . در موقع طرح مسیر راه آهن ؛ هفت شهر مهم کشور از نظر جمعیت و ارزش اقتصادی غیر از پایتخت ؛عبارت بودند از تبریز ؛ اصفهان ؛مشهد ؛همدان ؛ رشت ؛ شیراز و کرمانشاه . مسیر راه آهن به طرز عناد آمیزی انتخاب شده بود که هیچکدام از این شهر ها را به هم ارتباط نمیداد . آن مسیر عجیب که هیچ ایرانی در طرح آن دخالت نداشت ؛ در انتهای شمالی ” بن بست ” بندر گز ختم میشد که به هیچ نقطه ای در کره زمین ارتباط نداشت و در جنوب به “خورموسی” ختم میشد گه به علت نزدیکی به مرز خشکی عراق از نظر دفاعی آسیب پذیر و از نظر استراتژیک نا مناسب بود .پس آن مسیر تحمیلی راه آهن سراسری از لحاظ حوائج ایرانیان هیچیک از مقتضیات ؛ترانزیت خارجی ؛اقتصاد داخلی ؛ارتباط داخله ؛و حمل مسافر و کالا را جوابگو نبود و به هیچ مقام ایرانی هم اجازه داده نشد تا در باب آن “اظهار نظر ” کند .دروازه های باز ایران به خارج و بالعکس ؛ از لحاظ ورود و خروج مسافر و کالا ؛طی دو قرن اخیر در شمال تبریز و بندر انزلی بوده اند . تبریز از طریق جاده و راه اهن به ترکیه و اروپا متصل میشود و بندر انزلی هم به خط کشتیرانی بازرگانی شوروی متصل میشود .فکر سلیم باید این در نقطه را در شمال مبدا یا انتها قرار میداد .در نتیجه این سئوال پیش میاید که راه آهن سراسری بدستور چه کسی و برای چه منظوری ایجاد شد؟ برای پاسخ به این سوال باید تاریخ دویست ساله استعمار انگلیس در هندوستان و رقابت ان با روسیه تزاری را در نظر بگیریم . پیش روی روسها به طرف جنوب شروع شده بود و سرزمینهای جنوبی یکی پس از دیگری به تصرف در میامد .پیشروی روسها به طرف ترکستان اغاز شده بود . سرزمینهای تاشکند ؛ خوقند ؛ و خجند را در سال ۱۸۲۰ ؛ امیر نشین بخارا در سال ۱۸۸۰ ؛ترکمنستان مجاور ایران در سال ۱۸۸۴ ؛مرو و سرحس در سال ۱۸۸۵ به تصرف روسها درامد .و به ۶۰ کیلومتری هرات رسیدند و گردنه ذوالفقار را که معبر ورودی هرات است تصرف کردند .این وضعیت مرز دفاعی هندوستان را فقط در ۶۰۰ کیلومتری مرز روس قرار داد .حساسیت انگلیسی ها از مخاطره ناشی از حضور روسها در ترکستان به اندازه ای بود که وقتی محمد شاه به اردوکشی بر علیه هرات مبادرت کرد ؛ آنها آنرا ناشی از تشویق روسها دانستند و برای مبارزه علیه آثار آن ؛ به کابل اردو کشیدند که متضمن هزینه و نتایج مصیبت بار برای انان بود .حفظ و حمایت هندوستان در مقابل تهدید دائمی نظامی از ترکستان با استفاده از سرزمین ایران و افغانستان ؛ موضوع اصلی سیاست خارجی انگلستان را در آسیای میانه و خاورمیانه برای مدت دو قرن تشکیل میداد . شعار های انگلیسی “اشغال مرو از طرف روسها به منزله شکاف در زره دفاعی هندوستان است ” و”ایران پایه اصلی دفاع هندوستان را تشکیل میدهد “؛ بخوبی اهمیت موضوع را روشن میکند .جنگ با افغانها که منجر به اضمحلال یک نیروی بزرگ نظامی انگلیسی شد برای انها جای تردید باقی نگذاشت که برای حفظ افغانستان موجبات سیاسی را باید مقدم بر عملیات نظامی بشمرند .آن تجربه تلخ به انگلیسیها اموخت تا از برخوردهای جبهه ای در ارتفاهات افغانستان اهتراز کنند و دشمن را از طریق حمله به جناحین و عقبه اردو مورد ضربت قرار دهند .
با یک نگاه به نقشه و مرز دفاعی هندوستان “تاج امپراطوری وقت انگلستان “و ایران و افغانستان نسبت به ترکستان ؛به خوبی روشن میشود که در تمام آسیاتنها منطقه امن و سهل الوصول برای تمرکز نیرو که بتواند به “پهلو ” و “عقبه “نیروی متعرض از ترکستان به هندوستان ضربه بزند “گرگان ” است .
انگلیسها به صرف احراز شانس امکان تمرکز قوا در گرگان دارای آنچنان امتیاز استراتژیکی نسبت به حریف میشدند که فکر تعرض به هندوستان را در حریف از طریق محور هرات – قندهار در نطفه خفه میکرد .یعنی استفاده انگلیس از این وضع حتی بدون فعلیت یافتن عملیات نظامی ؛ مستمر و مداوم بود .به عبارت اخری ؛ صرف وجود راه آهن سراسری ایران نیاز به عملیات نظامی – دفاعی را برای انگلیس منتفی میساخت و این یک مزیت فوق العاده است . پس وجود راه آهن سراسری ایران که با مسیر معین خود میتوانست اولین نفرات و مهمات نظامی انگلیس را ظرف ۴۸ ساعت از جنوب غربی خلیج فارس به منطقه گرگان برساند ؛ جهت دفاع از هندوستان از طریق قطع خط عقب نشینی ارتش متعرض به هندوستان ؛درمنطقه هرات – مشهد برای دولت انگلیس به منزله نعمتی بود که از لحاظ استراتژیکی ارزشی ما فوق ارزش گذاری داشت ؛ بخصوص که برای ایجاد آن دیناری هم نمیپرداخت .
طرح راه آهن سراسری را نه وزارت راه پیشنهاد کرده بود نه اداره کل راه آهن و نه ستاد ارتش ! بنا به اظهارات مهندس حسن شقاقی که یکی از صاحبمنصبان اداره کل راه آهن بود ؛ برای بررسی مسیر هیچگونه تبادل نظری صورت نگرقته بود . منشا اصلی پرونده مسیر راه آهن ؛منحصر بود به یک برگ کاغذ آبی رنگ که روی آن خطی از شمال غربی خلیج فارس به تهران و به جنوب شرقی بحر خزر کشیده شده بود ؛ بدون آنکه جزئیات در آن مشخص شده باشد . آن صفحه کاغذ را سفیر انگلیس به رضاشاه داده بود و رضاشاه آنرا به وزیر راه داد .چون ایجاد راه آهن از جمله آرزوهای دیرینه ایرانیان بود ؛تبلیغات استعماری از طریق در دست داشتن جرائد؛ ساخت آن راه استعماری را عملی ساختن یک هدف ملی وانمود کرد و رضاشاه به عنوان فرزند برومند وطن و ایرانسازاین آرزوی ملی را عملی ساخت ؛ “وام نگرفتن “از خارجه و منحصر کردن تمام ذخیره ارزی ایران برای راه آهن را به “غرور ملی “نسبت دادند.به اینصورت بود که هوش ملت ایران مورد ریشخند قرار گرفت تا دولت انگلستان راه آهنی را که بیش از یکصد سال برای حفظ مستعمره هندوستان؛ساختش را مد نظر داشت؛بیرحمانه به خرج ملت فقیر ایران بوجود بیاورد .
فرامرز بختیار ۰۸.۲۰۱۳
